اتوآنالایزرها دستگاه‌های بیوشیمیایی پیشرفته‌ای هستند که برای اندازه‌گیری دقیق و سریع غلظت متابولیت‌ها، الکترولیت‌ها، پروتئین‌ها و داروها در مایعات بدن مانند سرم، پلاسما، ادرار و مایع مغزی نخاعی (CSF) طراحی شده‌اند. این دستگاه‌ها به وسیله تکنیک‌های تحلیلی مدرن، اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت سلامت بیمار فراهم می‌کنند و روز به روز در آزمایشگاه‌های پزشکی مورد استفاده بیشتری قرار می‌گیرند.
منطور از اتوماسیون در بیوشیمی بالینی چیست؟
واژه “اتوماسیون” در زمینه بیوشیمی بالینی به فرآیندهایی اشاره دارد که در آن یک دستگاه قادر به انجام تعداد زیادی از آزمایش‌ها با دخالت حداقلی از طرف تکنیسین یا کارشناس است. این سیستم‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- سیستم‌های باز (OPEN):در این نوع سیستم‌ها، تکنسین می‌تواند پارامترهای آزمایش را تنظیم کند و محلول‌های مورد نیاز را از هر فروشنده‌ای خریداری کند. این انعطاف‌پذیری به او این امکان را می‌دهد که بر اساس نیازهای خاص آزمایشگاه، شرایط را تغییر دهد.
- سیستم‌های بسته (CLOSED):در این سیستم‌ها، پارامترهای آزمایش به طور پیش‌فرض توسط سازنده تعیین شده و قابلیت تغییر ندارند. همچنین، محلول‌های مورد نیاز برای تست‌ها خاص این دستگاه‌ها بوده و باید از یک منبع واحد تأمین شوند. این نوع سیستم‌ها معمولاً دقت و صحت بالاتری دارند، اما انعطاف‌پذیری کمتری برای تنظیمات آزمایش ارائه می‌دهند.
انواع اتوآنالایزر
۱. Batch Analyzer
این نوع اتوآنالایزر قابلیت آزمایش کردن تعداد زیادی نمونه در یک بار را دارد. به عنوان مثال، می‌توان چندین نمونه خون را برای اندازه‌گیری قند خون به یکباره مورد آزمایش قرار داد. این روش برای آزمایشاتی که نیاز به بررسی دسته‌ای از نمونه‌ها دارند، بسیار مناسب است و به تسریع کار در آزمایشگاه کمک می‌کند.
۲. Random Access Analyzer
سیستم‌های Random Access این امکان را فراهم می‌کنند که در هر زمان و برای هر نمونه‌ای، آزمایش‌های مورد نظر را انتخاب و اجرا کنند. این نوع سیستم‌ها هیچ‌گونه ترتیبی برای انجام آزمایش‌ها نمی‌شناسند و امکانات انعطاف‌پذیری بیشتری برای آزمایشگاه‌ها فراهم می‌کنند، که در نتیجه می‌توانند به طور مؤثرتری به نیازهای فوری پاسخ دهند.
مراحل انجام آزمایش بیوشیمیایی با اتوآنالایزر
فرآیند انجام یک آزمایش بیوشیمیایی به وسیله اتوآنالایزر شامل مراحل زیر است:
- شناسایی نمونه: تعیین و ضبط مشخصات نمونه‌ها برای جلوگیری از اشتباهات.
- آماده‌سازی نمونه: انجام هر گونه پیش‌پردازش لازم بر روی نمونه‌ها به‌منظور آماده‌سازی برای آزمایش.
- نقل و انتقال نمونه: انتقال امن و دقیق نمونه‌ها به محل تست.
- به عمل آوردن نمونه: انجام آزمایشات و تنظیمات اولیه لازم بر روی نمونه‌ها.
- وارد ساختن نمونه به دستگاه: قرار دادن نمونه‌ها در دستگاه اتوآنالایزر برای تجزیه و تحلیل.
- نگهداری و نقل و انتقال محلول‌ها: حفظ شرایط مناسب محلول‌های واکنشی و انتقال آنها به دستگاه.
- انتقال محلول‌ها به محفظه واکنش: اعمال محلول‌ها به محفظه‌هایی که واکنش‌های شیمیایی در آنها انجام می‌شود.
- واکنش شیمیایی: ایجاد واکنش‌های شیمیایی بین نمونه و محلول‌ها به‌منظور اندازه‌گیری پارامترهای هدف.
- روش‌های اندازه‌گیری: استفاده از تکنیک‌های شیمیایی یا نوری برای اندازه‌گیری نتایج واکنش‌ها.
- پردازش سیگنال‌ها، انتقال داده‌ها و کنترل فرآیندها: تجزیه و تحلیل داده‌ها و تولید نتایج نهایی، که می‌تواند به پزشکان در تشخیص و درمان کمک کند.
شناسایی نمونه توسط نوشتن شماره مورد نظر آزمایشگاه به صورت رونویسی دستی یا برچسب های Bar-code صورت می پذیرد.
آماده سازی نمونه: نمونه مورد استفاده در بیشتر سیستم های آنالیتیکی، سرم یا پلاسما می باشد. معولا سرم نمونه خون گرفته شده از بیمار با سانتریفیوژ کردن جدا می گردد. سیستم هایی نیز وجود دارند که در آن ها نیاز به جدا سازی نبوده و آزمایش روی خون کامل صورت می پذیرد.
الکترود های یون انتخابی (ISE) که به جای غلظت یون ها، فعالیت یون ها را در خون کامل اندازه گیری می کنند در دستگاه آنالایزر تعبیه می گردند.
اشکالات رایج دستگاه اتوآنالایزر
دستگاه‌های اتوآنالایزر در فرآیندهای آزمایشگاهی نقش مهمی را ایفا می‌کنند، اما مانند هر دستگاه دیگری، ممکن است با مشکلاتی مواجه شوند. در ادامه، برخی از اشکالات رایج این دستگاه و راه‌حل‌های ممکن برای هر یک بررسی می‌شوند:
- مشکلات مربوط به پمپ پریستاتیک و سرنگ نمونه‌برداری:
-
- پمپ‌های پریستاتیک و سرنگ‌های نمونه‌برداری (سرم یا ریجنت) ممکن است دچار مشکلات عملکردی شوند. رایج‌ترین ایراد در این قسمت مربوط بهخورده شدن تیوپ‌های لاستیکی، فنرهای ارتجاعی و یا گرفتگی پمپ است. معمولاً با تعویض تیوپ لاستیکی یا فنر، مشکل برطرف می‌شود.
- در سرنگ‌های همیلتون، ممکن است اورینگ یا پیستون تفلونی آسیب دیده و نیاز به تعویض داشته باشد. این ایرادات از جمله مشکلات متداولی هستند که می‌توانند مانع از عملکرد صحیح دستگاه شوند و باید به‌طور منظم نظارت و بررسی شوند.
- ایرادهای مربوط به منبع نور و کووت‌ها:
-
- سوختن لامپ منبع نور از عیوب شایع در بسیاری از دستگاه‌های اتوآنالایزر است که می‌تواند باعث کاهش دقت نتایج آزمایش شود. تعویض منبع نور در مواقع نیاز ضروری است.
- همچنین، مشکلاتی در تنظیم دما در محفظه انکوباتور، نظیر تنظیمات دمای 37 درجه سانتیگراد، که ناشی از سوختن المنت در دستگاه‌های دارای حمام آب یا خرابی پلتیر (pelletier) یا سنسور دما باشد، می‌تواند به نتایج نادرست منجر شود. اطمینان از عملکرد صحیح سیستم‌های گرمایشی و سنسورهای دما از اهمیت بالایی برخوردار است.
- ایراد در پروب‌های نمونه‌برداری:
-
- گرفتگی یا شکستن سوزن‌های پروب نمونه‌برداری و همچنین مشکلات در سنسورهای سطح مایع می‌تواند تقاطع الگوهای چیدمان و اندازه‌گیری دقیق نمونه‌ها را مختل کند. این ایرادات می‌توانند به تأخیر در نتایج آزمایشات و کاهش کارایی دستگاه منجر شوند. به‌منظور جلوگیری از این مشکلات، ضروری است که پروب‌ها به طور منظم تمیز و بررسی شوند.
- مشکلات مربوط به بردهای الکترونیکی و نرم‌افزاری:
-
- ایرادهای فنی در بردهای الکترونیکی و ناپایداری‌های نرم‌افزاری نیز از مشکلات شایع در اتوآنالایزرها محسوب می‌شوند. این ایرادها می‌توانند باعث نمایش نادرست داده‌ها یا از کار افتادن کل دستگاه شوند. در این موارد، به‌روز رسانی نرم‌افزار و بررسی دقیق اتصالات الکتریکی و مدارات می‌تواند به حل مشکل کمک کند.
نتیجه‌گیری
شناسایی و رفع اشکالات رایج در دستگاه‌های اتوآنالایزر می‌تواند به حفظ عملکرد بهینه و دقت در آزمایشات کمک کند. نیاز به نگهداری منظم و بررسی‌های دوره‌ای برای جلوگیری از مشکلات فنی و افزایش طول عمر دستگاه‌ها ضروری است. با اتخاذ روش‌های پیشگیرانه و به‌کارگیری تعمیرات به موقع، می‌توان یک عملکرد بی‌نقص و پایدار را از این دستگاه‌ها انتظار داشت که به کیفیت نتایج آزمایشات و رضایت کاربران و بیماران منجر خواهد شد.
سوال۱: اتوآنالایزر چیست و چه کاربردی دارد؟
پاسخ: اتوآنالایزر دستگاهی است که برای بررسی خودکار نمونه‌های بیولوژیکی (مانند خون و سرم) استفاده می‌شود. این دستگاه به طور خودکار مراحل نمونه‌برداری، واکنش شیمیایی و اندازه‌گیری نتایج را انجام می‌دهد و در آزمایشگاه‌های پزشکی برای تشخیص بیماری‌ها و بررسی وضعیت سلامت بیماران به کار می‌رود.
سوال ۲: رایج‌ترین اشکالات اتوآنالایزر چیست و چگونه آنها را برطرف کرد؟
پاسخ: اشکالات رایج شامل خرابی در پمپ‌های پریستاتیک، مشکلات منبع نور، و ایراد در پروب‌های نمونه‌برداری هستند. برای برطرف کردن این مشکلات، معمولاً می‌توان با تعویض تیوپ لاستیکی، لامپ، یا اورینگ‌ها اقدام کرد. همچنین باید تنظیمات دما و بررسی سلامتی سنسورها را مدنظر قرار داد.
سوال ۳: چگونه مشکلات نرم‌افزار و بردهای اتوآنالایزر را شناسایی و حل کرد؟
پاسخ: مشکلات نرم‌افزاری و الکترونیکی معمولاً با ریست کردن دستگاه و بررسی کدهای خطا شناسایی می‌شوند. در صورت لزوم، می‌توان نرم‌افزار را به‌روزرسانی یا دوباره نصب کرد و در صورت بروز مشکل سخت‌افزاری، نیاز به بررسی و تعمیر از سوی تکنسین‌های ماهر است.
