لخته شدن خون فرآیندی طبیعی و حیاتی است که در مواقع آسیب‌دیدگی اتفاق می‌افتد. زمانی که زخم در ناحیه‌ای مانند زانو ایجاد شود، خون در محل جراحت لخته میشود تا از ادامه‌ی خونریزی زیاد جلوگیری کند. اما در برخی موارد، عوارض ناشی از لخته شدن خون می‌توانند مشکلات جدی ایجاد کنند.
لختگی خون چیست؟
یک لخته خون، توده‌ای است که از حالت مایع به حالت ژل‌مانند یا نیمه‌جامد تبدیل شده است. لخته شدن خون یکی از مکانیزم‌های اصلی سیستم‌عروقی است که در مواقعی مانند آسیب، مانع از کاهش حجم زیاد خون میشود و به ترمیم زخم کمک می‌کند.
گاهی اوقات، لخته خون در داخل عروق خونی (شریان‌ها یا وریدها) تشکیل میشود، حتی در غیاب آسیب‌دیدگی. همچنین، لخته‌ها پس از بهبود زخم ممکن است در خون باقی بمانند و حل نشوند، که اگر شناسایی و درمان نشوند، می‌توانند عوارض جدی و تهدیدکننده حیات داشته باشند.
از جمله عوارض خطرناک لخته شدن خون، تشکیل لخته در عروق خونی است، که ممکن است منجر به مسدودشدن جریان خون و بروز مشکلات جدی شود. بنابراین، آگاهی از علائم و عوارض آن اهمیت زیادی دارد تا بتوان قبل از بروز مشکل، اقدامات پیشگیرانه و درمانی انجام داد.
نشانه‌های لخته شدن خون چیست؟
علائم آن بسته به محل تشکیل لخته در بدن متفاوت است، اما شامل موارد زیر می‌باشد:
- ورم یا تورم در ناحیه‌ای خاص
- قرمزی و گرمای پوست اطراف منطقه‌ی متاثر
- درد و احساس فشار یا سنگینی
- تغییر رنگ پوست، مانند زردی یا کبودی
- احساس سوزش یا گرفتگی در ناحیه‌ی مربوطه
- مشکل در تنفس، درد قفسه سینه یا سرفه‌های خونی در صورت لخته در رگ‌های ریه
چه افرادی در معرض عوارض لخته شدن خون قرار دارند؟
برخی گروه‌های افراد، بیشتر در معرض خطر تشکیل لخته‌های خونی هستند، از جمله:
- افراد چاق
- افراد سیگاری
- افراد بالای 60 سال
- افرادی که داروهای ضدبارداری خوراکی مصرف می‌کنند
- مبتلایان به بیماری‌های التهابی مزمن
- کسانی که دچار فیبریلاسیون دهلیزی یا فلوتر دهلیزی هستند
- افراد مبتلا به نارسایی احتقانی قلب
- بیماران مبتلا به سیروز کبدی
- کسانی که به دلیل بیماری‌ها، از جمله سرطان، درمان‌های طولانی‌مدت دریافت می‌کنند
- افرادی که در نواحی انتهایی بدن، مانند اندام‌های تحتانی یا لگن، شکستگی یا آسیب دارند
- زنان باردار
- افرادی که سابقه خانوادگی اختلال در لخته شدن دارند
- کسانی که محدودیت در حرکت دارند یا مدت زمان زیادی را بدون تحرک سپری می‌کنند
- مسافران طولانی‌مدت، خصوصاً در سفرهای طولانی و بدون تغییر وضعیت نشستن
در صورت مشاهده هرگونه علامت یا داشتن عامل خطر، مشورت با پزشک الزامی است تا اقدامات مناسب انجام شود و از بروز عوارض جدی جلوگیری گردد.
عوارض لخته خونی چیست؟
وقتی لخته خون در یکی از رگ‌های بدن تشکیل میشود، همیشه به خودی خود از بین نمی‌رود. این وضعیت بسیار خطرناک است و ممکن است جان فرد را تهدید کند.
یک لخته خون غیرمتحرک معمولاً خطر زیادی ندارد، اما خطر دارد که لخته جابه‌جا شود و ماهیت خطرناکی پیدا کند.
در صورتی که لخته جدا شده و از طریق رگ‌ها به قلب یا ریه‌ها برسد، می‌تواند توده بزرگتری تشکیل داده و جریان خون را مختل کند. این وضعیت که در اصطلاح پزشکی وضعیت اورژانسی محسوب میشود، می‌تواند به فوریت‌های جدی منجر شود.
اگر گمان می‌کنید دچار لخته خون شده‌اید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
در این صورت، یک پزشک با بررسی علائم و سابقه پزشکی شما، اقدامات لازم را تعیین می‌کند و روند درمان را آغاز می‌کند. لخته خون می‌تواند در هر یک از عروق بدن تشکیل شود. اگر لخته تجزیه شده و وارد جریان خون گردد، ممکن است به ریه، قلب، مغز یا دیگر اعضا منتقل شده و عوارض جدی به همراه آورد.
جابه‌جایی لخته می‌تواند جریان خون به اندام‌های حیاتی را مختل کند و منجر به مشکلاتی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی شود. از دیگر عوارض احتمالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آمبولی ریه
آمبولی ریه به وجود لخته خون در یکی از شاخه‌های ریوی یا بافت ریه‌ها گفته میشود. این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش سطح اکسیژن در خون، آسیب به ریه‌ها، قلب و سایر اندام‌ها شود. - نارسایی کلیه
لخته خون در کلیه‌ها ممکن است باعث آسیب و در نتیجه نارسایی کلیه شود. این مشکل ممکن است باعث انباشت مواد زاید و افزایش فشار خون گردد. - ترومبوز وریدی عمیق (DVT)
این حالت زمانی رخ می‌دهد که لخته در یکی از وریدهای عمیق دست یا پا تشکیل شود. در این حالت ممکن است علائمی در محل لخته ظاهر گردد. اگر لخته جدا شده و به شش‌ها برسد، عوارض شدیدی ایجاد می‌کند. - عوارض در دوران بارداری
لخته‌های خون در دوران بارداری معمولاً در وریدهای لگن یا اندام‌های تحتانی تشکیل می‌شوند و خطر آمبولی ریه، زایمان زودرس، سقط جنین و مرگ مادر را افزایش می‌دهند.
انواع لخته خونی
سیستم گردش خون از مجموعه‌ای از رگ‌ها تشکیل شده است که به دو نوع سرخرگ و سیاهرگ تقسیم می‌شوند. وظیفه این رگ‌ها انتقال خون در بدن است. لخته‌های خونی ممکن است در داخل سرخرگ‌ها یا سیاهرگ‌ها تشکیل شوند.
- لخته سرخرگی:
وقتی در سرخرگ‌ها تشکیل میشود، به آن لخته سرخرگی گفته میشود. این نوع لخته‌ها سریعاً علائم خود را نشان می‌دهند و نیازمند درمان اورژانسی هستند. علائم شامل درد شدید، فلج شدن قسمتی از بدن یا هر دو است. این حالت می‌تواند به حمله قلبی یا سکته مغزی منجر شود. - لخته سیاهرگی:
لخته‌ای که در سیاهرگ‌ها تشکیل میشود، لخته سیاهرگی نام دارد و به تدریج توسعه می‌یابد، اما همچنان تهدیدی جدی برای زندگی است. مهم‌ترین نوع آن، ترومبوز وریدی عمیق (DVT) است که در عمق وریدهای بدن رخ می‌دهد و نیازمند مراقبت ویژه است.
ترومبوز وریدی عمیق (DVT)
ترومبوز وریدی عمیق (DVT) به وضعیتی گفته میشود که در آن لخته‌ای در یکی از وریدهای عمیق و اصلی بدن تشکیل میشود. این بیماری اغلب در پاها رخ می‌دهد، اما امکان بروز آن در دست‌ها، لگن، ریه‌ها و حتی مغز نیز وجود دارد.
لازم است توجه داشت که نمی‌توان بدون مراجعه به دستورالعمل‌های پزشکی، از وجود لخته‌های خون مطلع شد. اگر با علائم‌های هشداردهنده و شایع‌ترین نشانه‌ها آشنا باشید، بهتر می‌توانید نیاز به مراجعه به پزشک را ارزیابی کنید.
باید بدانید که ممکن است لخته خونی در بدن بدون بروز هیچ علامتی ظاهر شود؛ اما زمانی که علائم ظاهر می‌شوند، اغلب شباهت زیادی به علائم سایر بیماری‌ها دارند. در ادامه، نشانه‌ها و علائم اولیه لخته خونی در قسمت‌های مختلف بدن مانند دست، پا، قلب، شکم، مغز و ریه‌ها آورده شده است.
لخته خونی در دست یا پا
بر اساس گفته‌های دکتر اکرم الاشاری، پزشک مراقبت‌های اورژانسی و جراح آسیب‌های فیزیکی (تروما)، در اغلب موارد لخته‌های خونی در ناحیه پایینی پا شکل می‌گیرند. ایشان در مرکز درمانی منطقه‌ای گرند استرند فعالیت می‌کنند.
علائم لخته خونی در دست یا پا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ورم و بادکردگی
- درد
- حساسیت به لمس
- احساس گرما در ناحیه مبتلا
- تغییر رنگ پوست، مانند پریدگی یا قرمزی
شدت علائم وابسته به اندازه و حجم لخته است؛ در برخی موارد، هیچ علامتی وجود ندارد یا تنها ورم جزئی در ساق پا دیده میشود که بدون درد است. اما در موارد بزرگ‌تر، کل پا ممکن است ورم کند و درد شدیدی احساس شود.
وجود لخته خونی در هر دو پا یا هر دو دست نادر است. در صورت بروز علائم محدود به یک طرف، احتمال وجود لخته بیشتر است.
لخته خونی در قلب یا حمله قلبی
لخته خون در قلب می‌تواند موجب حمله قلبی شود. هرچند قلب به ندرت به صورت مستقیم دچار لخته خونی میشود، اما امکان وقوع آن وجود دارد. علائم شامل احساس درد یا فشار در قفسه سینه، سبک‌سری و تنگی نفس است، که نیازمند مراقبت فوری است.
لخته خونی در شکم
درد شدید و ورم در ناحیه شکم، از علائم احتمالی وجود لخته خون در این ناحیه است. این علائم ممکن است با علائم عفونت‌های ویروسی یا مسمومیت‌های غذایی اشتباه گرفته شوند.
لخته خونی در مغز یا سکته مغزی
لخته خونی در مغز، معمولاً به نام سکته مغزی شناخته میشود. علائم آن شامل سردرد ناگهانی و شدید، مشکل در صحبت کردن، اختلال بینایی و ضعف یا بی‌حسی در یک سمت بدن است.
لخته خونی در ریه‌ها یا آمبولی ریوی
وقتی لخته خون به ریه‌ها منتقل میشود، به آن آمبولی ریه (PE) گفته میشود. علائم این وضعیت عبارتند از:
- تنگی نفس ناگهانی، که بدون علت و فعالیت شدید رخ می‌دهد
- درد در قفسه سینه
- تپش قلب (ضربان سریع)
- مشکلات تنفسی
- سرفه خون‌آلود
عوامل خطرناک و مخاطره‌آمیز لخته خون
برخی عوامل، خطر ایجاد لخته خون را افزایش می‌دهند، از جمله:
- سابقه بستری شدن در بیمارستان، به ویژه برای مدت طولانی یا جراحی‌های مهم
- سن بالای 65 سال
- مسافرت‌های طولانی (بیش از ۴ ساعت نشستن در یک مکان ثابت)
- استراحت در تخت خواب یا در حالت نشسته برای مدت طولانی
- چاقی
- بارداری
- سابقه خانوادگی لخته خون
- سیگار کشیدن
- سرطان
- مصرف قرص‌های ضدبارداری
پزشک شما یا سایر متخصصان درمان، هرگونه عامل بالقوه منجر به نگرانی را مورد بررسی قرار می‌دهند. آن‌ها درخواست آزمایش‌های بیشتری می‌کنند تا بتوانند علت اصلی بروز علائم را تشخیص دهند.
در بسیاری از موارد، اولین گام انجام یک آزمایش اولتراسوند غیرتهاجمی است. این آزمایش برای تصویربرداری از سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها استفاده میشود و به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی را ارائه کند.
نحوه پیشگیری از عوارض لخته شدن خون
لخته‌های خون با داروهای رقیق‌کننده خون قابل درمان هستند، اما بهتر است از تشکیل آن‌ها پیشگیری شود. زیرا در صورت عدم تشخیص زودهنگام، ممکن است عوارض جدی و حتی کشنده‌ای به همراه داشته باشد.
برای کاهش احتمال بروز لخته‌های خونی، توصیه میشود عوامل خطرساز را کنترل کنید. اقدامات زیر مفید هستند:
- در صورت چاقی، وزن خود را کاهش دهید.
- سیگار کشیدن را ترک کنید.
- هرگونه سابقه خانوادگی لخته شدن خون را به پزشک اطلاع دهید.
مهم است که تحت درمان قرار بگیرید و دستورات پزشک خود را جهت کاهش عوامل خطر دنبال کنید. همچنین، پیروی از یک رژیم ضد التهابی سرشار از غذاهای حاوی امگا ۳، میوه‌ها و سبزیجات، و مصرف غذاهای غنی از ویتامین E می‌تواند مفید باشد.
فعالیت بدنی منظم داشته باشید. عدم تحرک یکی از عوامل اصلی تشکیل لخته است، به‌خصوص در پاها. اگر مدت طولانی سرپا می‌مانید یا سفر می‌کنید، سعی کنید هر مدتی از جای خود بلند شوید و راه بروید. از سایر شرایطی که ممکن است خطر لخته شدن خون را افزایش دهند آگاه باشید و در مورد روش‌های کاهش این خطر با پزشک خود مشورت کنید.
کلام اخر
لخته‌های خونی ممکن است جدی باشند، اما قابل پیشگیری هستند. عوامل خطرساز را بشناسید و در صورت قرار گرفتن در معرض این عوامل، مراقب علائم باشید. برطرف کردن عوارض لخته خون در مراحل اولیه اهمیت بسیار زیادی دارد و می‌تواند از بروز عوارض شدید و خطرناک جلوگیری کند.
راهنمایی‌های پزشکان متخصص در حوزه خون و آنکولوژی می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد علائم و عوارض لخته شدن خون در اختیار شما قرار دهد. در صورت تمایل، می‌توانید نوبت‌گیری آنلاین از طریق سایت درمانکده را انجام دهید و با سرویس‌های ما، خدمات پزشکی مورد نیاز خود را به سادگی و در کم‌ترین زمان دریافت کنید.
در صورت نیاز به اطلاعاتی مانند شماره تماس و آدرس مطب، اولین نوبت خالی یا نظرات بیماران دیگر درباره پزشک، می‌توانید همراه ما باشید و از خدمات ما بهره‌مند شوید.
