کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز سالم کافی برای حمل اکسیژن به اندام‌های بدن وجود نداشته باشد. نتیجه این وضعیت، احساس سرما و علائم خستگی یا ضعف است. انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد، اما شایع‌ترین نوع آن، کم‌خونی ناشی از فقر آهن است. با افزودن آهن به رژیم غذایی می‌توان علائم این نوع کم‌خونی را کاهش داد. اما کم‌خونی چیست؟ علائم آن چگونه است و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ با ما در این مقاله از مجله سلامت کیوان همراه باشید تا به پاسخ این سوالات و موارد بیشتر بپردازیم.
کم‌خونی چیست؟
کم‌خونی به حالتی اطلاق می‌شود که در آن بدن شما گلبول‌های قرمز کافی ندارد یا گلبول‌های قرمز خون به درستی عمل نمی‌کنند. این گلبول‌ها وظیفه دارند اکسیژن را به سراسر بدن منتقل کرده و به سلول‌ها انرژی لازم را دهند. وقتی که گلبول‌های قرمز سالم به اندازه کافی در دسترس نیستند، بدن نمی‌تواند انرژی لازم برای عملکرد صحیح را دریافت کند. در حالی که برخی از انواع کم‌خونی خفیف و کوتاه‌مدت هستند، برخی دیگر می‌توانند تا پایان عمر ادامه داشته باشند و در صورت عدم درمان، ممکن است تهدیدی جدی برای سلامتی فرد باشند.
همچنین درمان کم‌خونی بستگی به نوع و علت آن دارد. در بسیاری از موارد، تغییر در رژیم غذایی، مصرف مکمل‌های آهن و ویتامین‌ها می‌تواند مؤثر باشد. همچنین، در حالات شدید، ممکن است نیاز به درمان‌های پزشکی مانند تزریق خون وجود داشته باشد.
کم‌خونی چگونه بر بدن تأثیر می‌گذارد؟
وقتی فردی مبتلا به کم‌خونی می‌شود، معمولاً علائمی مانند خستگی مفرط یا احساس سرما را تجربه می‌کند. تأثیرات کم‌خونی بر روی افراد متفاوت است و ممکن است هر فرد به شکل خاصی تحت تأثیر قرار گیرد.
کم‌خونی در نوزادان
بعضی از نوزادان با تعداد گلبول‌های قرمز پایین به دنیا می‌آیند. اکثر آن‌ها نیازی به درمان پزشکی ندارند، اما برخی از نوزادان مبتلا به کم‌خونی شدید ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشند.
کم‌خونی در کودکان
کودکان خردسال ممکن است در شروع مصرف غذای جامد، آهن کمتری نسبت به نیاز خود دریافت کنند، زیرا آهن موجود در غذاهای جامد به آسانی جذب نمی‌شود. کودکان مبتلا به کم‌خونی ممکن است به طور مداوم بی‌حال و خسته به نظر برسند.
کم‌خونی در کودکان، زنان و افراد مسن
کودکان از تولد تا ۲ سالگی مراحل رشد سریعی را طی می‌کنند. در این دوران، کودکانی که دچار جهش‌های رشد می‌شوند نیاز بیشتری به آهن دارند تا بتوانند آهن مورد نیاز بدن خود را تأمین کنند. کم‌خونی در کودکان می‌تواند منجر به مشکلاتی همچون تأخیر در رشد مهارت‌های حرکتی و مشکلات یادگیری شود.
کم‌خونی در زنان و زنان باردار
زنان باردار به دلیل نیازهای تغذیه‌ای اضافی ممکن است دچار کم‌خونی یا فقر آهن شوند، که این وضعیت می‌تواند خطر عوارضی مانند زایمان زودرس یا تولد نوزادانی با وزن کم را افزایش دهد. همچنین، زنانی که در طول دوره قاعدگی یا تحت شرایطی مانند فیبروم رحمی هستند، ممکن است خون زیادی از دست بدهند و دچار کم‌خونی شوند.
بیشتر بخوانید:
کم‌خونی و افزایش سن
افراد بالای ۶۵ سال بیشتر در معرض کمبود آهن و برخی بیماری‌های مزمن هستند که خطر ابتلا به کم‌خونی را افزایش می‌دهد. کم‌خونی در این افراد ممکن است منجر به بیماری‌های قلبی یا ضعف شود و انجام فعالیت‌های روزمره را برایشان دشوار کند. همچنین، ممکن است در طول روز دچار گیجی یا احساس افسردگی شوند.
کم‌خونی در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن
برخی بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های خودایمنی یا سرطان نیز می‌توانند خطر ابتلا به کم‌خونی را افزایش دهند که به آن “کم‌خونی ناشی از بیماری مزمن” گفته می‌شود.
علائم کم‌خونی چیست؟
افراد مبتلا به کم‌خونی معمولاً دچار خستگی مفرط و کاهش انرژی برای مدیریت فعالیت‌های روزمره هستند که یکی از بارزترین علائم این وضعیت است. سایر علائم کم‌خونی شامل موارد زیر است:
- احساس تنگی نفس: برخی افراد مبتلا به کم‌خونی ممکن است در تنفس دچار مشکل شوند یا نتوانند نفس عمیق بکشند.
- احساس سرگیجه: احساس سبکی سر یا بی‌ثباتی یکی دیگر از علائم شایع است که اغلب با حالت تهوع و استفراغ همراه است.
- ضربان نامنظم یا آریتمی قلب: افراد مبتلا به کم‌خونی ممکن است احساس کنند که تپش قلبشان نامنظم یا ناگهانی تغییر می‌کند.
- صدای کوبیدن یا وزوز در گوش: برخی افراد ممکن است در طول روز صداهای ضربان‌دار یا وزوز مانند را در گوش خود احساس کنند.
- احساس سردرد: کم‌خونی ناشی از فقر آهن و کم‌خونی‌های ناشی از هموگلوبین پایین ممکن است باعث سردرد شود.
- پوست رنگ‌پریده: رنگ پوست ممکن است نسبت به حد معمول کمی رنگ‌پریده‌تر باشد.
- درد قفسه سینه: احساس فشار یا درد در قفسه سینه یکی دیگر از نشانه‌های کم‌خونی است.
تشخیص و درمان به موقع کم‌خونی می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی‌تر کمک کند. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، مشاوره با پزشک توصیه می‌شود.
انواع مختلف کم‌خونی و علت‌های آن
کم‌خونی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام منجر به کاهش سطح گلبول‌های قرمز خون می‌شوند. همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، بروز کم‌خونی در افراد به عوامل متعددی بستگی دارد. در ادامه، به بررسی انواع کم‌خونی و دلایل ابتلا به آن‌ها خواهیم پرداخت.
کم‌خونی‌های تغذیه‌ای
- کم‌خونی حاد (پرنیشیوز): این نوع کم‌خونی به دلیل کمبود ویتامین B12 ایجاد می‌شود و به دلیل یک بیماری خودایمنی، بدن قادر به جذب این ویتامین نمی‌باشد.
- کم‌خونی ناشی از فقر آهن: همان‌طور که از نام آن پیداست، این نوع کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که بدن نتواند مقدار کافی آهن برای تولید هموگلوبین خون فراهم کند. هموگلوبین، پروتئینی است که به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد اکسیژن را در سراسر بدن منتقل کنند.
- کم‌خونی مگالوبلاستیک: این نوع کم‌خونی به دلیل کمبود ویتامین‌های B12 و یا B9 (فولات) اتفاق می‌افتد و می‌تواند باعث تولید گلبول‌های قرمز غیرطبیعی و بزرگ شود.
کم‌خونی‌های ارثی
- کم‌خونی داسی شکل: در این نوع کم‌خونی، شکل گلبول‌های قرمز تغییر می‌کند و دیسک‌های نرم و گرد به شکل داسی، سفت و چسبنده تبدیل می‌شوند که می‌تواند مسدود شدن جریان خون را به همراه داشته باشد.
- کم‌خونی فانکونی: این نوع اختلال خونی نادر، به دلیل نقص در سلول‌های بنیادی مغز استخوان است که منجر به عدم تولید کافی سلول‌های خونی می‌شود.
- کم‌خونی دیاموند بلک‌فان: این نوع اختلال ارثی، تولید کافی گلبول‌های قرمز را مختل می‌کند.
- کم‌خونی تالاسمی: تالاسمی یک اختلال خونی ارثی است که از والدین به کودک منتقل می‌شود و بر توانایی بدن برای تولید هموگلوبین و گلبول‌های قرمز سالم تأثیر می‌گذارد.
کم‌خونی ناشی از گلبول‌های قرمز غیر طبیعی
- کم‌خونی همولیتیک: در این نوع کم‌خونی، گلبول‌های قرمز خون به طور سریع‌تری نسبت به حالت عادی تجزیه یا می‌میرند.
- کم‌خونی آپلاستیک: این نوع کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های بنیادی در مغز استخوان نتوانند گلبول‌های قرمز کافی تولید کنند.
- کم‌خونی همولیتیک خودایمنی: در این وضعیت، سیستم ایمنی بدن به خود گلبول‌های قرمز حمله‌ور می‌شود.
- کم‌خونی ماکروسیتی: این نوع کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد که مغز استخوان گلبول‌های قرمز بزرگ‌تری نسبت به حد معمول تولید کند.
- کم‌خونی میکروسیتیک: این نوع کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که گلبول‌های قرمز به اندازه کافی هموگلوبین نداشته باشند و در نتیجه کوچکتر از حد طبیعی شوند.
تشخیص کم‌خونی
پس از مراجعه به پزشک، او از شما درباره علائم خود سوالاتی می‌پرسد. از آنجا که کم‌خونی به دلیل وجود کمبود گلبول‌های قرمز سالم رخ می‌دهد، پزشک ممکن است آزمایش خون را برای بررسی دقیق‌تر گلبول‌های قرمز شما تجویز کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:
- آزمایش خون (CBC): پزشکان از تست CBC برای بررسی جامع سلول‌های خونی شما، به‌خصوص گلبول‌های قرمز، استفاده می‌کنند. در این آزمایش، تمامی گلبول‌های قرمز شما شمارش و اندازه و شکل آن‌ها ارزیابی می‌شود. همچنین، با این آزمایش می‌توان سطح ویتامین‌های B12 و B9 شما را نیز بررسی کرد.
- آزمایش اسمیر خون محیطی: این آزمایش به پزشک این امکان را می‌دهد که گلبول‌های قرمز خون شما را تحت میکروسکوپ بررسی کند و به دقت اطلاعات مربوط به آن‌ها را تحلیل نماید.
بهترین درمان کم‌خونی چیست؟
پس از تشخیص کم‌خونی، پزشک بررسی می‌کند که آیا این وضعیت ناشی از یک رژیم غذایی نامناسب است یا به علت یک بیماری جدی تر. در صورت نیاز، ممکن است شما را به یک پزشک هماتولوژیست ارجاع دهد که متخصص در اختلالات خونی است. در اینجا به چند نمونه از درمان‌های رایج کم‌خونی که پزشک ممکن است برای شما تجویز کند، اشاره می‌شود:
- تغییر در رژیم غذایی: اگر کم‌خونی شما ناشی از فقر آهن یا کم‌خونی حاد باشد، پزشک ممکن است تغییرات رژیمی یا مصرف مکمل‌ها را توصیه کند.
- درمان بیماری‌های زمینه‌ای: اگر کم‌خونی به دلیل یک بیماری مزمن ایجاد شده باشد، پزشک درمان بیماری اصلی را در اولویت قرار می‌دهد و ممکن است داروهایی برای افزایش تولید گلبول‌های قرمز تجویز کند.
چگونه از خود در زمان ابتلا به کم‌خونی مراقبت کنیم؟
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای غنی از آهن و مشاوره با پزشک دربارهٔ تغذیه می‌تواند به بهبود وضعیت شما کمک کند.
- نوشیدن آب کافی: هیدراته ماندن بدن با نوشیدن آب کافی بسیار حائز اهمیت است.
- ورزش منظم: مشورت با پزشک دربارهٔ برنامه ورزشی ایمن می‌تواند مفید باشد.
- اجتناب از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر: برخی فلزات خاص ممکن است به بروز کم‌خونی همولیتیک منجر شوند.
- شستن مکرر دست‌ها: این اقدام می‌تواند به جلوگیری از بیماری‌های عفونی کمک کند و در زمان ابتلا به کم‌خونی از اهمیت بالایی برخوردار است.
- مراقبت از دندان‌ها: مراجعه منظم به دندانپزشک می‌تواند از مشکلات دندانی ناشی از کم‌خونی جلوگیری کند.
- ردیابی علائم: به‌دقت علائم خود را زیر نظر داشته باشید و در صورت تغییر، آن‌ها را به پزشک اطلاع دهید.
کلام آخر
کم‌خونی زمانی رخ می‌دهد که تعداد کافی گلبول‌های قرمز سالم برای حمل اکسیژن به اندام‌های بدن وجود نداشته باشد. این شرایط ممکن است منجر به احساس سرما و علائم خستگی یا ضعف شود. انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد، که شایع‌ترین آن کم‌خونی ناشی از فقر آهن است. مشکلات تغذیه‌ای یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز کم‌خونی به شمار می‌روند. در مواردی که کم‌خونی ناشی از عوامل ارثی یا ژنتیکی باشد، درمان ممکن است متفاوت باشد.
اگر به‌طور مداوم دچار خستگی زیاد یا سرگیجه هستید، بهتر است به یک پزشک متخصص مراجعه کرده و علائم خود را با او در میان بگذارید.
